Hamide HANGÜL
Türkiye’de çalışanların eğitim düzeyine göre aldıkları maaş farkı son yıllarda daralmaya başlarken, özellikle üretim ağırlıklı sektörlerde nitelikli mavi yaka çalışanlarının hem cazibesi hem işleri artış gösterdi. Ustalık derecesi maaşlarında üç haneli rakamları görmeye başladıklarını söyleyen uzmanlar, son 1 yılda mavi yaka için açılan iş ilanlarının sayısının yüzde 21, mavi yaka arayan firmaların sayısının da yüzde 14 arttığını, maaşların da ortalama yüzde 88 yükseldiğini bildirdi.
Aylık maaşların üretimde 25 bin, otomotiv teknikerinde 55 bin, turizmde 30 bin, enerjide 90 bin, vinç operatörü gibi ustalık işlerinde 150 bin liraya kadar çıktığını kaydeden uzmanlar, en çok üretim, inşaat, mobilya sanayinde istihdam açığı olduğunu vurguladı.
Uzmanlar, “Demirci kalıpçı, mobilya ustası, iş makinesi operatörü pozisyonları sık aranan pozisyonlar arasında” dedi. Yurt dışına da gidebilen sertifikalı mavi yaka çalışanlar ise ayda 2 bin 500 – 3 bin dolar kazanıyor. Kariyer platformu Youthall’un CEO’su Emre Aykan, eğitim düzeylerine göre maaşlar arasındaki farkın giderek daralmasının temel nedeninin, mavi yaka tarafında nitelikli eleman bulmanın zor olmasından kaynaklandığına işaret etti.
Meslek liseler cezbedilmeli
Bazı iş kollarında mavi yakaya her zaman talep olduğunu ifade eden Aykan, şu bilgileri verdi: “Örneğin inşaat sektöründe vinç operatörü gibi mesleklerde talebin yüksek olması ve yeterli sayıda çalışan bulunamaması nedeniyle maaşlar önemli ölçüde arttı. Bazı iş kollarında bu makas çok açılmaya başlandı.
Bu da mavi yakada maaşların artmasına neden oldu. Mavi yakanın hem işleri hem cazibesi artıyor. Meslek liselerinin cazibesinin düşük olması da önemli bir etken. Meslek liselerini cazip hale getirmek de önemli. Talep tarafında mavi yaka için birçok iş kolu mevcut. Neredeyse beyaz yakadan fazla kazanabilecekleri bir noktaya geliyoruz. Farkın kapanmasını için sektörel ihtiyaçlar ve eğitim eksiklerinin giderilmesi önem arz ediyor.”
Gizli işsizler, mutsuz çalışanlar
Düşük ücretlerin beyin göçü dalgasını tetikleyen en önemli unsurlardan biri olduğuna dikkat çeken Aykan, “Araştırmamızın sonuçlarına göre, ‘İmkân olsa yurt dışına gider misin?’ sorusuna gençlerin yarısı neresi olduğuna göre karar vereceğini belirtirken; üçte birinden fazlası ülke fark etmeksizin yurt dışına gitmek istiyor.
‘Büyük ihtimalle gitmem’ ve ‘Kesinlikle gitmem’ diyenlerin oranı ise sadece yüzde 7. Gençlerin gerçekleştirmeyi en çok istedikleri hedefler; yurt dışında çalışmak, yönetici olmak, girişimci olmak ve dünyaya fayda yaratan bir projede yer almak. Yurt dışının en önemli albenileri, iş, özel hayat dengesi ve emeğe değer verilmesi” diye konuştu.
Araştırma sonuçlarının; işsiz nüfus istatistiklerinde yer almadıkları halde, her an iş değiştirme potansiyeli taşıyan, uygun bütün açık pozisyonlara talip, ‘gizli işsizler’in ve doğal olarak ‘mutsuz çalışanların’ varlığına işaret ettiğine değinen Emre Aykan, “Dolayısıyla gençler eğer giderlerse, geri dönüşleri zor görünüyor. Bu nedenle genç yetenekleri gitmeden ülke ekonomisine dahil etmemiz gerek” şeklinde konuştu.
Gençlerin 5’te 1’ mutsuz
Emre Aykan, bu yıl ikincisini gerçekleştirdikleri araştırmanın, gençlerin geleceklerine yönelik karamsar bakış açılarıyla ilgili çok net sonuçlar elde ettiklerini kaydetti. Aykan, sözlerini şöyle sürdürdü: “Verilere göre gençlerin 5’te 1’i mutsuz, 4’te 1’i geleceği olumsuz algılıyor, 4’te 3’ü ise stresli.
Mezunların yüzde 67’si ve çalışan mezunların yüzde 79’u gençlerin şu anda çalıştıkları iş yerlerinden ilk fırsatta ayrılacağı inancında. Çalışan mezunların yüzde 83’ü, iş arayan mezunların ise yüzde 90’ı iş bulmanın eskiye kıyasla daha da zorlaştığı görüşüne katılıyor. İş bulmak zorlaştığı için gençlerin önemsedikleri birçok kriterden geçici olarak taviz verdiği görüşü, mezunların yüzde 88’i tarafından ifade edilirken, bu oran iş arayan mezunlar arasında yüzde 92 düzeyinde.”
Maaş artışı geride kalsa da en yüksek aylık kazanç yine üniversite mezununda
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2022 Kazanç Yapısı, istatistiklerinden yapılan belirlemelere göre 2018- 2022 yılları arasında, üniversite mezunlarının aylık brüt maaşı yüzde 161, ortaokulda yüzde 194, lisede yüzde 210 artış gösterdi. Ancak en yüksek kazanç yine üniversite mezunlarında olurken, ortalama brüt yılık maaş erkeklerde 207 bin, kadınlarda 171 bin lira oldu. Lise mezunu erkeklerde 109 bin, kadınlarda 91,6 bin lira, ilköğretim ve ortaokulda ise 94 bin 230 bin lira ile 82 bin 144 lira oldu.
Üretime bağlı büyümeyle ihtiyaç arttı
Kariyer.net CEO’su Fatih Uysal, Türkiye istihdam piyasasında son dönemde mavi yaka çalışan talebi ile arz dengesinin en sık konuşulan gündem maddelerinden biri olduğunu söyledi. Uysal, “Kariyer.net olarak 2017’de mavi yaka iş ve çalışan arayışına dijital çözüm olmak amacıyla hayata geçirdiğimiz ‘İşin Olsun’un verileri son dönemde mavi yaka personel ihtiyacının artışta olduğunu gösteriyor.
2023 yılında bir önceki yıla kıyasla mavi yaka pozisyonları için açılan iş ilanı sayısı yüzde 21, mavi yaka personel arayan firma sayısı ise yüzde 14 arttı. Bir önceki seneye göre 2023 yılında en fazla mavi yaka iş ilanı yayınlayan sektörler sırasıyla; üretim, turizm, gıda, tekstil ve yapı oldu. Pozisyon kırılımına geldiğimizde ise en çok arananların başında depo elemanı yer alıyor. Ardından sırasıyla; üretim elemanı, garson, depo sorumlusu ve şoför/sürücü en fazla ilan açılan pozisyonlar” değerlendirmesinde bulundu.
Ustalık deneyiminde maaş 150 bine çıkıyor
Yenibiriş Yönetici Ortağı Uğur Karaboğa, Türkiye ekonomisinin son yıllarda gösterdiği üretime bağlı büyümede mavi yaka çalışanların önemli bir payı bulunduğunu dile getirdi. Karaboğa, “Mavi yakaya olan talep her daim artış kaydediyor. Özellikle inşaat, sanayi, enerji, lojistik, tarım gibi sektörlerde mavi yaka çalışan açığı yüksek seviyelerde.
Ayrıca köyden kente göç nedeniyle tarım alanındaki genç iş gücü de giderek azalıyor ve bununla birlikte tarım sektöründe çalışacak mavi yaka bulmak zorlaşıyor. Geçen yıl 11 ilde yaşanan deprem felaketi sonrasında bölgede yeniden imar çalışmaları kapsamında inşaat ve buna bağlı birçok sektörde ciddi bir istihdam arzı da doğmuş durumda” dedi.
Maaş skalası konusuna da değinen Uğur Karaboğa, “Mavi yaka çalışana asgari ücret artışları doğrultusunda ve sendikalarının da etkisi ile yapılan maaş artış oranları, beyaz yaka tarafında sadece düzenleme seviyelerinde kaldığı için iki yaka arasındaki marj daralmış durumda. Bazı kritik pozisyonlarda beyaz yaka çalışanların üzerine geçtiği de gözlemlenebiliyor” diye konuştu.
Şirketlerin temel yapı taşı
Eleman.net CEO’su Levent Dicle, mavi yaka çalışanların şirketlerin temel taşı pozisyonunda olduğunu vurguladı. Dicle, şöyle devam etti: “Bu durum günümüzde daha belirgin hale gelmiş durumda. Günlük operasyonlarda ön saflarda yer alarak üretim, lojistik ve teknik destek gibi kritik görevleri üstleniyorlar. Dolayısıyla bunlar her sektörde istihdamı en hızlı ve kolay meslek grupları…
Bu yüzden çalışan nezdinde de mavi yakalı meslek sahibi olmak oldukça cazip. Başta üretim, inşaat gibi alanlarda oluşan mavi yaka çalışan ihtiyacı sayesinde maaşlar da oldukça yükselmiş durumda. Bu da ustalık gerektiren meslekleri daha cazip kılıyor. Şu an en fazla üretim, inşaat, mobilya sanayi alanında istihdam açığı mevcut. Demirci, kalıpçı, mobilya ustası, iş makinesi operatörü pozisyonları sık aranan pozisyonlar arasında.”
Ustalık deneyiminde maaş 150 bine çıkıyor
Maaş konusuna da değinen Dicle, “2022 yılına göre 2023 yılında mavi yaka maaşlarında ortalama yüzde 88’lik bir artış yaşandı. Son asgari ücret zammı sonrası, mavi yakada kilit mesleklerin maaşlarında aynı oranında bir değişiklik olmayacağını öngörüyoruz. Bunu, birkaç ay içinde daha net görebileceğimizi düşünüyorum. Şirketler kalifiye elemanlarını elde tutmak için yüksek maaşlar sunuyor.
Ancak, bu yüksek maaşlar sadece belirli bir deneyime sahip olan kişilere veriliyor. Örneğin, 5 yıl ustalık deneyimine sahip kişiler 100 bin -150 bin TL arasında bir kazanç elde edebiliyor. Üretim sektöründe eleman maaşları 19 ila 25 bin seviyelerine geldi. Otomotiv sektöründe ise tekniker maaşları 55 bin lira civarında. Enerji sektöründe en yüksek maaş 90 bin, finans sektöründe 30- 35 bin lira arasında… Turizmde ise 20 bin- 30 bin lira seviyelerinde… Vinç operatörü gibi az olan ve uzmanlık isteyen işlerde ise ücretler 150 bin liralara varmış durumda” diye konuştu.
Yeni teknolojilerde uzman sıkıntısı var
Workintech Kurucu Ortak ve CEO’su Tuğrul Türkkan, son dönemde dijitalleşmenin önemine dikkat çekti. Türkkan, “Dijitalleşme, mobil kodlama, iş analistliği, ürün yöneticiliği, dijital pazarlama, veri bilimciliği, test mühendisliği, kullanıcı deneyimi ve arayüzü gibi alanlarda ihtiyacı öne çıkardı. Bu alanların çoğu Türkiye’de yeni yeni gelişen uzmanlıklar olduğundan çoğunda yetişmiş eleman bulmakta kurumlar sorun yaşıyor” dedi.
